Laten we beginnen met een economische analyse. Voorlopig zien we geen terugval in de Belgische groeicijfers, al worden er dit jaar wel beduidend minder banen gecreëerd. De werkloosheid blijft globaal nog in dalende trend, maar we zitten intussen wel met een hoge tijdelijke werkloosheid. Dat spoort met het nieuws dat we de laatste weken en maanden kregen, vooral uit de industrie. Heel wat bedrijven gaan door een moeilijk periode, met een reeks sluitingen en herstructureringen tot gevolg. Na Sapi en Van Hool, kwamen er nog bedrijven als Ontex, BelGan, en nog een reeks andere. En dan is er natuurlijk nog Audi Brussels waar het hopen is op overnemers.

Het verhaal van het behoud en de versterking van onze industrie wordt één van de centrale uitdagingen voor de komende jaren. Ook op Europees niveau, wat meteen toont dat dit geen kwestie is van Belgische loonkosten zoals sommige debatfiches aan rechterzijde ons graag doen geloven. Zolang we in België ingeklemd zitten tussen Duitsland en Frankrijk die elk voor eigen rekening rijden, is het een moeilijk verhaal. De nieuwe Europese Commissie lijkt van plan hiervan één van haar prioriteiten te zullen maken en dat is een goede zaak. Als het op de juiste manier gebeurt natuurlijk. Met ook een stem voor werknemers in het debat, met een focus op kwaliteitsvolle tewerkstelling en gekaderd in de omslag naar een klimaatneutrale economie.

Tegelijk is het industrieel en transitieverhaal ook verweven met de begroting en de nieuwe begrotingsregels. België kreeg al een negatief advies in juni. De vraag is hoe de Commissie de Europese begrotingsregels verder zal uitrollen voor België. Zeker met een Europese Raad waarin ook Frankrijk en Italië slechte begrotingspunten krijgen kan de impact misschien nog worden afgevijld en er nog wat marge komen voor de nodige sociale en klimaatinvesteringen.

Spreken over klimaatneutraliteit voor onze industrie en economie is geen fait divers. Het was na ons natte voorjaar minder top of mind, maar het voorbij jaar heeft zich afgetekend als het heetste jaar ooit ter wereld, ver boven de voorziene projecties van de klimaatmodellen. De menselijke, ecologische en economische impact van de klimaatverandering blijft toenemen. Dat moet ons wakker houden om ook de komende periode het thema op de agenda te houden, want het leek in de voorbije lekken van de federale en regionale onderhandelingen weinig aandacht waard te zijn. We weten wie de eerste slachtoffers zullen zijn, mensen die wonen in de goedkoopste woningen, vatbaar voor energiekosten en overstromingen, werknemers die blootgesteld worden aan meer extreme weersomstandigheden, werknemers die geen vervoersopties hebben. Het komende jaar zullen we verder moeten werken hoe het Europese systeem van ETS2, met bijkomende heffingen op uitstoot, vertaald kan worden naar een sociaal klimaatfonds dat die mensen echt vooruithelpt.

-//-

Het verhaal van het behoud en de versterking van onze industrie wordt één van de centrale uitdagingen voor de komende jaren.

_

Onze economie en onze reactie op de klimaatveranderingen is geen zaak alleen van bij ons, of zelfs van Europa. Ze is ingebed in het mondiale economische systeem en de winden die daar woedden. En die zijn op hun beurt afhankelijk van de geopolitieke situatie. En die ziet er hoogst onzeker uit.

De oorlog in Oekraine verloopt op het scherp van de snee, een einde is niet in zicht. De menselijke tol blijft toenemen. Net zoals de menselijke tol in Gaza ondertussen ook apocalyptische proporties aan het aannemen is. Ook hier is een wapenstilstand levensnoodzakelijk, maar is het scenario van verdere ontsporing helaas niet ondenkbaar. En niet te vergeten, er zijn momenteel nog heel wat andere crisissen, zoals de oorlog in Soedan en de situatie in Tigray in Ethiopië en in Oost-Congo. Dit zijn grondstoffenoorlogen die woedden in de strijd om de energietransitie en de toekomst van ons economisch systeem. Hoe dit zal evolueren zal ook sterk afhangen van de balans tussen de grootmachten China en de Verenigde Staten. China bevindt zich nog steeds in economische zwaar weer, maar stelt zich steeds assertiever op, ook naar de Europese Unie en haar handelsbeleid. Voor de VS is het wachten op de uitkomst van de presidentsverkiezingen. Daar gloort terug wat hoop, maar vergis u niet, de uitkomst is nog even zeker als het opgooien van een muntstuk. En afhankelijk hoe die valt, zal Europa – en dus ook Europese bedrijven en werknemers – meer of minder uit de gratie van de VS vallen. Om af te sluiten toch een lichtpunt, de omwenteling in Bangladesh. Een land dat ons nauw aan het hart ligt, denk ook aan de Schone Kleren Campagne. Een lichtpunt, niet omdat alles daar nu opeens zoveel beter is, maar omdat het bewijst dat de rol van het sociaal middenveld waaronder vakbonden, wél een verschil kan maken. Wat meteen ook bewijst hoe belangrijk dat is en waarom vakbonden zoveel te verduren krijgen.

Een economie met een reeks onzekerheden, een begroting onder druk van de Europese regels en een geopolitiek én klimatologisch onstabiele situatie. Dat zijn de kaarten die ons zijn toebedeeld.

Internationaal syndicaal werk

Is staken een beschermd recht volgens de internationale conventies? Ja, zeggen de vakbonden verwijzend naar Verdrag 87 van de Internationale Arbeidsorganisatie (IAO) over vakbondsvrijheid, al zien de werkgevers en sommige landen dat anders. De zaak is nu op de spits gedreven, de IAO vroeg advies aan het Internationaal Gerechtshof in Den Haag. De uitspraak van het Internationaal Gerechtshof moet ons voldoende sterken om de impasse hierrond in de IAO te doorbreken. Ook op gebied van respect voor de normen. De volgende IAO-conferentie zal ook moeten landen rond een conventie rond biologische gevaren op het werk, en een discussie en meteen uitkomst moeten opleveren rond platformwerk. Te verwachten wordt dat dit laatste een zware discussie zal worden en het lobbywerk van de sector ongeziene proporties kan aannemen.

-//-

Het recht op staken dat in vraag wordt gesteld en kans op een deregulerende agenda. Als het buiten onze grenzen regent, zal het hier ook meer doen dan druppelen.

_

Europees zullen we moeten afwachten wat de nieuwe Europese Commissie van Von der Leyen zal voorleggen. We hebben de voorbije periode tegen alle verwachtingen in een goede periode achter de rug. Met de richtlijn minimumlonen, de richtlijn loontransparantie, de richtlijn rond ketenaansprakelijkheid en aanbevelingen rond sociaal overleg en rond minimuminkomen. Ook de sociale pijler heeft meer body gekregen. De zaak zal nu zijn om dit vast te houden, zowel Europees als naar implementatie in België en de andere lidstaten. Het nieuwe programma van Von der Leyen legt veel accent op competitiviteit en industriebeleid, daar kunnen we, mits sociale garanties, wel over meedenken. Maar veel nadruk is er ook voor administratieve vereenvoudiging. Dan gaan natuurlijk alarmbellen af. We zullen er met het EVV over moeten waken dat onder het mom van vereenvoudiging werkgevers niet allerlei verplichtingen naast zich neer kunnen leggen.

Het recht op staken dat in vraag wordt gesteld en kans op een deregulerende agenda. Als het buiten onze grenzen regent, zal het hier ook meer doen dan druppelen. Zeker gelet op de politieke situatie.

Veel onderhandelingen, weinig akkoord

Want de politieke situatie is complex. Buiten alle verwachtingen om spelen zowel de Vlaamse, Brusselse en federale onderhandelaars op verlengingen. Tot dusver is de Duitstalige gemeenschapsregering gevormd, alsook de Waalse regering. Deze laatste met een voluntaristisch, maar ook redelijk vaag project. Hoe zwaar de afwijking in het beleid zal zijn en wie ervoor zal opdraaien, zal moeten blijken wanneer de echte cijfers op tafel komen.

In Brussel is de situatie door versnippering aan Nederlandstalige kant zeer complex. Waardoor al snel bleek dat het daar nog afwachten zal zijn tot de gemeenteraadsverkiezingen. Verrassend is echter dat dit in Vlaanderen ook het geval lijkt te worden. N-VA heeft blijkbaar de uiterste moeite te aanvaarden dat 10 jaar rechts beleid echt moet worden bijgestuurd. Af te wachten of werknemers meer van een Vlaamse regering mogen verwachten.

Maar cruciaal voor werknemersrechten wordt het project van de volgende federale regering. Doorheen de zomer liepen de onderhandelingen tussen Les Engagés, MR, Vooruit, cd&v en N-VA, geleid door De Wever. Nogal snel bestempeld als ‘de enige logische keuze’ en met de verwachting in de pers dat het dan wel snel zou gaan om een regering te vormen die en passant ook een besparingsprogramma van 28 miljard euro kon uitdenken, opgelegd door Europa. Wensdenken, niets meer. Intussen gestrand en weer opgestart, maar nog ver van een akkoord, los van alle mist over ‘evenwichtige hervorming’. Wie de ‘supernota’ rond de hervorming in de fiscaliteit, arbeidsmarkt en de pensioenen in de krant doornam kreeg een doorslag van het N-VA- programma, allesbehalve evenwichtig. De fiscale hervorming vertoonde nog veel vaagheid, maar wie het gelag van de besparingen moest betalen was wel zeer duidelijk, namelijk iedereen die niet 24 op 24, 7 op 7, 45 jaar lang aan het werk is. Minstens.

Naast alle aanvallen op vakbonden, zien we het inperken van pensioenen en uitkeringen, het opjagen van wie ziek wordt en het bestraffen van ieder die een stap terug moet doen. Of het afnemen van rechten, zoals het beëindigen van SWT en landingsbanen. De aandacht voor besparingen en fiscaliteit doet het flexibiliseren van de arbeidsmarkt wat op de achtergrond verdwijnen. De index zou worden uitgehold, nachtwerk tot 24 uur zonder toeslag en weekendwerk ingevoerd. Geen minimumarbeidsduur meer, wat de deur opent naar 0-uren-contracten of oproepcontracten. Opt-outs van cao’s. Alle collectieve grendels maximaal slopen was duidelijk de idee van sommigen.

De regeringsvorming mag dan wel gestrand zijn op de meerwaardebelasting voor het oog van de camera’s, maar wat tot dusver was opgelijst was niets meer dan een rechtse wenslijst met enkele kruimels als tegemoetkoming naar anderen. De werkgevers konden niet snel genoeg hun spijt betuigen dat de onderhandelingen vastliepen. Ze waren al aan het watertanden, voor hen zaten er vooral lastenverlagingen in, in plaats van verplichtingen.

Hoe het nu verder moet is zeer onduidelijk. Nu alles op straat ligt, is het compromis nog twijfelachtiger. Het is wel een wake-upcall. Van wat zal komen, al dan niet in deze vorm. Uitkeringen, lonen, werknemersrechten staan onder druk. We gaan de klok niet laten terugdraaien. Maar duidelijkheid over die federale regering valt waarschijnlijk niet te verwachten nu de gemeenteraadsverkiezingen dichterbij komen. Deze zullen zowel als profileringsmoment en als krachtmeter worden beschouwd om knopen door te hakken.