INTERVIEW /
"Freelancers missen bescherming"
INTERVIEW Donatienne Coppieters | FOTO Michael De Lausnay | LEESTIJD: 4 MINUTEN | 15 FEBRUARI 2023
Het statuut van (schijn)zelfstandige verspreidt zich als een olievlek naar alle sectoren. De meeste banen worden tegenwoordig door elkaar uitgevoerd als werknemer of als ‘zelfstandige’. Een ‘opdrachtgever’ lijkt vaak heel erg op een ‘werkgever’. Martin Willems, de verantwoordelijke van United Freelancers – de ACV-dienstverlening voor platformwerkers, freelancers en zelfstandigen zonder personeel – luidt de noodklok. “Deze werknemers worden niet beschermd door de arbeidswetgeving en hebben geen verzekering tegen arbeidsongevallen.” De dood van een fietskoerier op 6 februari (lees ook dit artikel) zet de zaken op scherp.
Bij platformwerk loert schijnzelfstandigheid om de hoek. De Commissie Arbeidsrelaties boog zich over het statuut van Deliveroo-bezorgers en dat van een Uber-chauffeur. Wat waren haar adviezen?
MARTIN WILLEMS: “Misschien eerst even duiden: de Commissie Arbeidsrelaties kwam er in 2013 in uitvoering van de Arbeidsrelatiewet van 2006. De commissie bepaalt of iemand als zelfstandige dan wel als werknemer moet worden beschouwd. In 2018 gingen twee fietsbezorgers van Deliveroo, daarin begeleid door het ACV, in beroep bij de commissie. Die oordeelde dat de twee koeriers werknemers waren. Deliveroo vocht de beslissing aan bij de arbeidsrechtbank. Die verklaarde de beslissing van de commissie nietig. Terug naar af dus. Twee jaar geleden wendde een Uber-chauffeur, eveneens begeleid door het ACV, zich tot de commissie. Die besliste eind 2020 dat ook deze chauffeur moest worden gecatalogeerd als werknemer. Uber vocht op zijn beurt de beslissing aan bij de arbeidsrechtbank. Ook in dit geval volgde de arbeidsrechtbank de beslissing van de Commissie Arbeidsrelaties niet en vond dat de chauffeur ‘zelfstandige’ kon zijn. Het ACV ging in beroep tegen deze uitspraak, net als de Belgische staat en de RSZ.”
Wat is de redenering van de arbeidsrechtbank in de zaken Deliveroo en Uber?
MARTIN WILLEMS: “De rechtbank ging aan de hand van de door de sociale partners vastgestelde criteria na of het om werknemers of zelfstandigen ging. En stelde in beide gevallen vast dat aan de werknemerscriteria is voldaan en dat het dus vermoedelijk om werknemers gaat. Maar ze gaf aan dat de algemene criteria wel zeer vaag zijn en uiteindelijk zag zij dan ook niet echt een reden om te betwisten wat de werkgever zegt. Het gaat om ingrijpende vonnissen, want dit betekent dat zelfs in sectoren die door de wetgever en de sociale partners als gevoelig voor schijnzelfstandigheid worden erkend, de rechtbank hiermee geen rekening houdt.”
Wat zouden de gevolgen voor de betrokken sectoren zijn geweest als de uitspraak gunstig was uitgevallen?
MARTIN WILLEMS: “Voor Deliveroo ging het om 2 bezorgers op meer dan 10.000 die elk jaar voor het platform werken. Voor Uber is het één bestuurder op 3.000. Dit zou een belangrijk precedent zijn geweest om mee naar de sociale inspectie te gaan en hen te vragen waarom dit werknemersstatuut niet voor alle anderen geldt.”
Wat zijn de gevolgen van deze uitbreiding naar meer zelfstandigheid?
MARTIN WILLEMS: “Het probleem is niet dat mensen ‘zelfstandige’ zijn, maar dat het arbeidsrecht niet van toepassing is op zelfstandigen. Zij kunnen onder het minimumloon worden betaald, op basis van de bezorging of de uitvoering van de opdracht en niet per uur. Arbeidstijdbeperkingen, moederschapsbescherming, enz. zijn niet van toepassing. Ze zijn niet gedekt bij arbeidsongevallen. Ze zijn niet verzekerd van een hoeveelheid werk. Het zijn ‘afroepcontracten’ waarbij de werknemers elke week of maand te horen krijgen of ze één dag, drie dagen per week of helemaal niet moeten komen.”
Wat zijn de gevolgen voor de sociale zekerheid?
MARTIN WILLEMS: “Zelfstandigen hebben hun eigen sociale zekerheid met rechten die vergelijkbaar zijn met die van werknemers, maar met een veel lagere premieregeling. Als de trend zich doorzet dat steeds meer werknemers worden vervangen door zelfstandigen, zullen we een veel lichter socialezekerheidsstelsel hebben, omdat de sociale zekerheid voor zelfstandigen wordt gefinancierd met slechts 17% van het inkomen dat hun werk oplevert, terwijl dat voor werknemers 38% is. Zelfstandig werk vertegenwoordigt 10 tot 15% van de totale werkgelegenheid in België. Voor jongeren is zelfs één op de twee jobaanbiedingen er een onder de vorm van een statuut als freelancer. Dat is een verontrustende ontwikkeling.”
Welke sectoren worden het meest getroffen door deze verschuiving van het werknemers- naar het zelfstandigenstatuut?
MARTIN WILLEMS: “Toen de wet in 2006 werd aangenomen, waren de gevoelige sectoren transport, beveiliging, tuinonderhoud enz. Tegenwoordig duikt het zelfstandigenstatuut op in alle sectoren: de schoonmaaksector, zorg aan personen, medisch en paramedisch personeel in ziekenhuizen, alle bouwberoepen, de kunst- en evenementensector, de horeca, journalisten, IT-consultants, accountants, grafische ontwerpers, koeriers, bijscholing, logistiek, coaching, schoonheidszorgen, franchisewinkels...”
Is de precariteit bij zelfstandigen groot?
MARTIN WILLEMS: “Het aantal werkende armen bedraagt 14% bij werknemers met een zelfstandigenstatuut en 6% bij werknemers met een werknemersstatuut. Dit betekent niet dat alle werknemers met een zelfstandigenstatuut in een precaire situatie zitten. De werkenden die het meeste geld verdienen zijn vaak zelfstandigen omdat dat statuut ook belastingoptimalisatie mogelijk maakt. Maar wanneer werknemers om hetzelfde werk te doen, (moeten) overstappen naar een zelfstandigenstatuut, dan zijn ze meestal slecht af, omdat ze geen enkele bescherming van het arbeidsrecht genieten. In een werknemersstatuut heb je de garantie op een contract van minstens 1/3, dat je niet meer dan 40 uur per week hoeft te werken en dat je minstens het minimumloon ontvangt.”
Wat kan een vakbond doen?
MARTIN WILLEMS: “Met de oprichting van United Freelancers heeft het ACV duidelijk besloten deze ‘zelfstandigen’ te verdedigen en hen in staat te stellen zich te organiseren. Alles wat er bestaat op het vlak van sociaal overleg - collectieve arbeidsovereenkomsten, de paritaire comités, de Nationale Arbeidsraad – werkt momenteel voor werknemers en niet voor zelfstandigen. In een bedrijf met 800 werknemers, waar de helft als freelancer aan de slag is, betekent dit dat maar voor 400 mensen sociale verkiezingen worden gehouden. En als je iets met de baas onderhandelt, geldt dat maar voor de helft van het personeel? Dat houdt geen steek. En als de werkgever niet wil toepassen wat is afgesproken, kan hij dreigen meer freelancers in te schakelen. Dit is een manier om de werknemers te verdelen. Wij willen alle werknemers vertegenwoordigen en dat collectieve arbeidsovereenkomsten voor iedereen gelden, ongeacht het statuut. De sociale dumping, die voortvloeit uit het goochelen met statuten, bedreigt de rechten van alle werknemers.”
/La maison des livreurs
Sinds 18 november runnen United Freelancers, het Koerierscollectief en ABVV Jongeren ‘La Maison des Livreurs’ (Troonstraat 123 in Elsene), waar alle fietsbezorgers en platformwerkers op woensdag-, donderdag- en zaterdagmiddag en -avond kunnen binnenspringen. Het is een plek waar fietskoeriers kunnen bijkletsen bij een kopje koffie, maar ook vragen kunnen stellen of hulp vragen bij het oplossen van een probleem. Zonder ondersteuning ben je als fietsbezorger een vogel voor de kat tegenover je multinationale werkgever.
/United Freelancers
United Freelancers is de ACV-vakbond voor platformwerkers, freelancers en zelfstandigen zonder personeel.
