ACTUEEL /
“Het lijkt wel Absurdistan”
TEKST Patrick Van Looveren & Bram Van Vaerenbergh / Foto’s Bart Dewaele / 15 januari 2025 / leestijd: 5 minuten
De federale wetenschappelijke instellingen, zoals het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium, de Koninklijke Bibliotheek van België, het Koninklijk Meteorologisch Instituut van België, … zijn eerbiedwaardige instellingen die internationaal respect afdwingen door hun expertise. Maar ze zitten op hun tandvlees. In 2014 werd door staatssecretaris van Wetenschapsbeleid Elke Sleurs (N-VA) een lineaire besparing doorgevoerd van 30%, die de werking sindsdien zwaar onder druk zet. Een zinnetje in de formateursnota van De Wever doet de medewerkers huiveren. De federale wetenschappelijke instellingen zouden opnieuw de helft van hun budget moeten inleveren. Waanzin, is de reactie van het personeel.
Annelies Cosaert
Het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium (KIK) is een federale non-profit-instelling die zorg draagt voor het Belgische erfgoed: kunst, gebouwen en betekenisvolle objecten uit ons verleden. Daar zorgt een interdisciplinair team voor met kunsthistorici, fotografen, chemici, fysici, conservatoren-restaurateurs, experts in beeldvorming, ingenieurs, geologen,… Bevlogen medewerkers met een grote expertise. Dat bewijzen ze bijvoorbeeld bij de restauratie van het Lam Gods van de gebroeders van Eyck.
“Na de financiële crisis in 2007 is reeds een aanzienlijk deel van het personeel moeten afvloeien. In totaal werken we vandaag nog met een 120-tal voltijds equivalenten. 85% van onze uitgaven gaat naar personeelskosten. Als we nog 50 procent moeten besparen, dan vraag je je af waarom we er nog zijn…”, reageert Annelies Cosaert, sinds kort ACV-afgevaardigde bij het KIK, bitter. Maar ze herpakt zich snel. “Ik wil niet doemdenken.” “Minder dan de helft van onze personeelskosten worden vergoed door de dotatie, die ieder jaar inkrimpt. Dit, in combinatie met politieke druk, zorgt ervoor dat er nagenoeg geen statutaire benoemingen meer zijn. Heel veel inkomsten moeten noodgedwongen komen via projectaanvragen en -subsidies. Die binnenhalen, daar kruipt heel veel tijd en energie in. En vaak leidt het tot contracten van maar één of twee jaar. Veel medewerkers, zeker de onderzoekers, hebben amper of geen perspectief. Ze weten niet of er nog financiering zal zijn voor hen het komende jaar. Ik heb zo al heel veel bekwame collega’s zien vertrekken. Zo bouw je als instelling ook geen continuïteit op. En laat de expertise die aanwezig is nu net de grote kracht zijn van het KIK. Gelukkig is de intrinsieke motivatie bij het personeel heel groot. In de labo’s bijvoorbeeld werken ingenieurs, laboranten en chemici, die makkelijk elders aan de slag kunnen, maar die leven voor hun job bij het KIK. We zijn al langer bezig na te gaan hoe we onze dienstverlening kunnen commercialiseren en zo extra inkomsten genereren. De onzekere financiële situatie legt heel veel druk op collega’s, ook mentaal.”
“Waarom de federale wetenschappelijke instellingen zo worden geviseerd? Ik vermoed dat daar deels ideologische motieven achter zitten – uithollen van het overheidswezen en meer privatiseren – en ook het communautaire zal wel een rol spelen. Maar het KIK opsplitsen zou absurd zijn. In de meeste West-Europese landen heb je een equivalent van het KIK, op nationaal niveau georganiseerd en duurzaam gefinancierd. De regio’s doen regelmatig een beroep op ons als ze expertise willen inwinnen die ze zelf niet in huis hebben.”
Thierry Vroman
De Koninklijke Bibliotheek van België huisvest zo’n acht miljoen culturele en historische documenten, gaande van boeken, kaarten tot onder andere prenten, foto’s en tekeningen. In het iconische gebouw op de Kunstberg – hoe kan het ook anders? – werkt Thierry Vroman al 25 jaar. Hij is er ook syndicaal actief, en de door de Arizona-onderhandelaars voorgestelde besparing is er het gespreksonderwerp.
Thierry Vroman: “Toen ik hier in 2000 begon, waren we met meer dan 400 voltijds equivalenten aan de slag. Nu zijn dat er nog 234. Bij de besparingsronde in 2014 moet ik toegeven dat de directie het personeel altijd goed heeft beschermd. Er waren veel mensen op pensioengerechtigde leeftijd, dus er zijn geen ontslagen gevallen. Maar die mensen zijn natuurlijk niet vervangen. Jaarlijks ontvangen wij een dotatie van 15 miljoen euro van de overheid. Als je weet dat de salariskost zo’n 11 miljoen euro bedraagt, moet je niet al te goed kunnen rekenen om te beseffen dat een extra grote besparing er zal inhakken.”
“Van een ding ben ik wél zeker: op de collecties gaan we nooit besparen, en die gaan niet verdwijnen. Tijdens de feestdagen stond de verwarming dan wel af om te besparen – toen ik terugkeerde op 2 januari, was het 15 graden in mijn bureau – maar de klimatologische omstandigheden waarin onze boeken bewaard worden, zullen niet veranderen. We hebben hier werken uit de middeleeuwen, toen covers van boeken nog niet uit karton bestonden, maar uit hout. Boeken van 60 kilogram zijn geen uitzondering.”
“We kunnen ook nog wat minder energieverslindende verlichting plaatsen, maar we kunnen die niet allemaal tegelijkertijd vervangen. En in een leeszaal moet er natuurlijk nog voldoende comfort zijn om te lezen. We hebben al inspanningen gedaan: we gebruiken niet alle leeszalen meer, die zijn omgebouwd tot vergader- of congrescentra. De vroegere cafetaria waar we ’s middags aten wordt nu privé uitgebaat.”
“De regionalisering van cultuur is ook een piste die voor ons op tafel ligt. Maar dat zal vooral over personeel gaan: de collectie regionaliseren is onmogelijk. We hebben hier niet enkel Belgische collecties, maar ook collecties uit Nederland, Frankrijk, Duitsland, Engeland, de Verenigde Staten, noem maar op. Bij de vorige onderhandelingen in 2019 – waar N-VA ook bij betrokken was – lag een besparing op tafel, maar die is er toen niet gekomen. De kaarten liggen wel anders nu, want langs Franstalige kant kunnen we MR geen verdediger van onze cultuur noemen. Ze wilden zelfs geen minister voor Cultuur meer, dat zegt genoeg.”
