BEELDHOEK /
“Wij willen tijd voor de gedetineerden. Maar die hebben we niet”
TEKST Bram Van Vaerenbergh | Foto’s Guy Puttemans | 20 maart 2024 | leestijd 7 minuten
/HAREN 14.03.2023
Het gevangeniswezen komt ongeveer elke dag in het nieuws: een gedetineerde die zwaar mishandeld werd door medegevangenen, stakingen, …
De overbevolking in de Belgische gevangenissen is een van de grootste redenen waarom het mank loopt, maar ook een gebrek aan personeel speelt mee. Wij trokken naar de gloednieuwe gevangenis van Haren en spraken er met Helmut Vanhoorne, ACV-afgevaardigde in die gevangenis én al ervaring in vier andere Belgische gevangenissen. “We werken hier met 620 penitentiair bewakingsassistenten. Elke dag zijn er 100 tot 150 ziek afwezig.”
Toegegeven, het verschil met de beelden die je te zien krijgt van de gevangenissen in pakweg Antwerpen en Sint-Gillis is groot als je de parking van de gevangenis van Haren oprijdt. Het domein telt verschillende verblijfsentiteiten en lijkt meer op een woonwijk dan op een gevangenis. Als je de metershoge muren errond wegdenkt, tenminste.
De gevangenis kostte 382 miljoen euro, een kostprijs die voornamelijk gedragen werd door een privé-investeerder. De overheid telt elk jaar 40 miljoen euro neer om het domein te huren en wordt na 25 jaar uiteindelijk eigenaar. Een beetje rekenwerk leert ons dat de overheid dus ruim 600 euro miljoen euro méér neertelt dat de eigenaar betaalde. “Al onderhoudt de privé-investeerder de gevangenis ook nog. Tenminste, dat is de bedoeling. Want als een gevangene zijn cel afbreekt, steekt de discussie de kop op of het de overheid of de investeerder is die de schade moet betalen”, zegt Helmut Vanhoorne, een van de vijf ACV-afgevaardigden in Haren.
Malaise
De gevangenis in Haren heeft plaats voor zo’n 1.200 gedetineerden, waarvan er momenteel 1.035 ingevuld zijn. Met zo’n 620 penitentiair bewakingsassistenten loopt er ook heel wat personeel rond in de gevangenis. Althans, op papier. “Ik ben detentieleider en ik maak de planning op per sectie. Soms staat er iemand alleen op een afdeling, andere keren met twee. Maar vaak zijn we niet met genoeg en moet ik zelf inspringen. Elke dag zitten we met 100 tot 150 afwezigen door ziekte, en dat is sterk gelieerd aan de malaise in de gevangenis. Als het goed draait binnen, voelt de cipier zich goed en straalt dat af op de gedetineerden. Als iemand – door de vele zieken – zijn verlof niet krijgt of alleen op een sectie staat waar je normaal met twee moet staan, voelt die zich niet goed in zijn vel. En dan wordt het moeilijk. Wij zouden graag tijd hebben voor de gedetineerden, om er mee aan de slag te gaan. Maar die tijd hebben we niet”, zegt Vanhoorne.
-//-
“De overbevolking doet alles in het honderd lopen.”
Helmut Vanhoorne, detentieleider
_
Maar twee weken opleiding
Het personeel groeit niet aan de bomen. De vele verhalen in de Belgische gevangenissen schrikken mogelijke kandidaten af, en de uitstroom is gigantisch. “Vroeger kreeg je nog zes maanden opleiding, dat is nu om budgettaire redenen gereduceerd tot twee weken. Niemand wil nog cipier worden, we voelen de concurrentie van bewakingsfirma’s en politie. Op jobdagen zie ik altijd standjes staan van de NMBS, de politie, defensie. Maar heb jij er al van justitie zien staan? Ik niet. In Nederland houden ze opendeurdagen om kennis te maken met de job, maar bij ons bestaat dat niet. Ik word al twintig jaar weggelachen als ik dat voorstel.”
Liever in de oude gevangenissen
Wie ‘Recht naar de Gevangenis’ op Play4 zag, kreeg een beeld van hoe de gevangenis van Haren er uit ziet: voornamelijk solocellen, douches, telefoon en tv in elke cel, … “Maar veel gevangenen zouden liever in de oudere gevangenissen zitten, omdat er daar meer sociaal contact is. Hier is er veel geautomatiseerd waardoor het contact tussen gedetineerden en cipiers sowieso minder is, maar dat maakt ons werk niet altijd makkelijker. Vroeger waren we veel sneller op de hoogte van potentiële problemen, nu kan dat niet meer. Neem nu de gevangenis van Antwerpen: mocht daar geen overbevolking zijn, is het daar zeker niet zo slecht als nu overal wordt verkondigd. Met hier en daar wat ingrepen kan die gevangenis nog lang meegaan, maar het is de overbevolking die alles in het honderd doet lopen. Hier hebben we enkele duocellen en daar worden nu ook al extra bedden in geplaatst. Het is de bedoeling om de gevangenis van Sint-Gillis eind dit jaar te sluiten, en die vijfhonderd gedetineerden moeten dan overgeplaatst worden. Wij mogen maximaal 15% overbevolking hebben, omdat er anders hoge dwangsommen aan de exploiterende firma moeten worden betaald.”
Gepasseerd door andere gevangenen
Sinds 1 september 2023 werd er ook beslist dat kortgestraften – met straffen tot drie jaar – hun gevangenisstraf effectief moeten uitzitten in een gevangenis of detentiecentrum. Maar de plaatsen daarvoor zijn er niet, laat staan dat een goede begeleiding gegarandeerd kan worden. De overheid neemt dan wel enkele maatregelen, maar nog onvoldoende. Zo werd het penitentiair verlof uitgebreid voor gedetineerden die reeds een succesvol verlof hebben afgelegd, een celstraf onder de tien jaar hebben en niet veroordeeld zijn voor zedenfeiten of terrorisme. Zij kunnen afwisselend een maand thuis en een maand in de cel doorbrengen. “In dat geval komen er dan bij ons plaatsen vrij op onze afdeling omdat er gevangenen tijdelijk naar huis gaan. Normaal gezien mogen er dan gevangenen uit de gesloten afdeling – die zich goed hebben gedragen – naar de open afdeling. Maar die plaatsen worden eerder gevuld door mensen die in voorarrest zitten. Dat wordt boven onze hoofden beslist, maar wij moeten het wel uitleggen aan de gedetineerden in de gesloten afdeling dat ze gepasseerd zijn door andere gevangenen.”
