Tijdens de vorige legislatuur werden twee richtlijnen aangenomen om bedrijven verantwoordelijk te stellen voor mensenrechtenschendingen in hun toeleveringsketens: de richtlijn over duurzaamheidsrapportage door ondernemingen (CSRD) en de richtlijn over de zorgplicht van ondernemingen (CS3D). Deze twee richtlijnen, evenals andere, die bijdragen tot concrete vooruitgang op het vlak van betere arbeidsomstandigheden en milieubescherming in internationale waardeketens, zouden aanzienlijk verzwakt worden als het Omnibus-dereguleringsvoorstel wordt aangenomen.

Voor bedrijven zelf brengt dit initiatief extra verwarring en onduidelijkheid in een periode waarin ze net bezig zijn met de implementatie van nieuwe duurzame praktijken en rapportageverplichtingen. Sommige ondernemingen staan al in de startblokken om de CSRD-wetgeving in 2025 na te leven, en nu dreigt de Omnibus-regelgeving hun inspanningen te ondermijnen.

Duurzaamheidsrichtlijnen

Op 5 januari 2023 is de zogenaamde CSRD-richtlijn in werking getreden. Deze richtlijn, die betrekking heeft op de publicatie van duurzaamheidsinformatie door bedrijven, werd op 28 november 2024 omgezet in Belgisch recht. Ze verplicht grote ondernemingen om informatie openbaar te maken over de risico’s die hun activiteiten met zich meebrengen voor mens en milieu, maar ook over de risico’s waaraan zij zelf blootstaan, inclusief in hun waardeketen. De criteria in de rapportage hebben betrekking op milieu, sociale aspecten en goed bestuur (ESG). Voor sommige bedrijven moeten de eerste rapporten dit jaar, in 2025, worden opgesteld voor het boekjaar 2024. Er is een gefaseerde invoering voorzien voor de verschillende betrokken ondernemingen, die loopt tot 2028.

De CS3D-richtlijn – de richtlijn over de zorgplicht van bedrijven (Corporate Sustainability Due Diligence Directive) – werd in mei 2024 aangenomen en gaat over de zorgplicht van bedrijven op het vlak van duurzaamheid. Deze richtlijn gaat verder dan enkel rapportage: ze verplicht ondernemingen ervoor te zorgen dat hun partners, leveranciers en onderaannemers de normen inzake milieu en mensenrechten naleven in hun volledige waardeketen. Bovendien zorgt de CS3D-richtlijn ervoor dat bedrijven aansprakelijk worden gesteld voor schade of mensenrechtenschendingen die zich in hun waardeketen voordoen. Deze richtlijn is nog niet omgezet in Belgisch recht. Dat moet uiterlijk tegen juli 2026 gebeuren.

Wat voorziet Omnibus?

Het voorstel van de Commissie voorziet in een ‘versoepeling’ van de verplichtingen voor bedrijven zoals vastgelegd in deze twee richtlijnen:

• Beperking van de reikwijdte van de zorgplicht: Bedrijven zouden alleen nog de risico’s bij hun directe leveranciers moeten beoordelen, waardoor mensenrechtenschendingen en milieumisstanden verderop in de toeleveringsketen buiten beeld blijven.

• Verzwakking van de aansprakelijkheid van bedrijven: De afschaffing van de burgerrechtelijke aansprakelijkheid betekent dat slachtoffers van misstanden door bedrijven moeilijker gerechtigheid kunnen krijgen en dat bedrijven zich kunnen onttrekken aan hun verantwoordelijkheid bij schadelijke praktijken.

• Vermindering van de toepassing van de zorgplicht: Bedrijven zouden niet langer verplicht zijn de banden te verbreken met zakenpartners die misstanden begaan, en de controlefrequentie zou worden teruggebracht van een jaarlijkse toetsing naar een controle om de vijf jaar.

• Uitgestelde uitvoering: De voorgestelde wijzigingen zouden de omzettingstermijnen van de richtlijn over de zorgplicht uitstellen, waardoor de inspanningen om bedrijfsgerelateerde misstanden aan te pakken worden vertraagd.

Geen fatalisme!

Aangezien de CS3D-richtlijn nog niet in Belgisch recht is omgezet, kan België deze nog steeds op een ambitieuze manier transponeren tegen juli 2026. Zo kan België zijn beloftes op het vlak van sociale vooruitgang en verbeteringen voor alle werknemers nakomen.

De CSRD-richtlijn werd eind 2024 in Belgisch recht omgezet en de omzettingswet wordt op dit moment niet in vraag gesteld. De verplichtingen rond duurzaamheidsrapportering voor bedrijven blijven dus van kracht, zoals vastgelegd in de oorspronkelijke richtlijn. Bedrijven moeten een duurzaamheidsrapport publiceren, en informatie- en consultatieprocedures moeten plaatsvinden via de sociale overlegorganen. Dit betekent dat de werknemersafgevaardigden in deze bedrijven geraadpleegd moeten worden over deze rapporten en de kans moeten krijgen om er hun mening over te geven en er zoveel mogelijk informatie uit te halen, zowel over de financiële, economische als sociale gezondheid van hun bedrijf (welzijn op het werk, onderaannemers, enz.). Op dit moment is er niets veranderd. De focus moet dus liggen op de analyse van de rapporten die dit jaar worden ingediend - wat een schat aan informatie kan opleveren voor de militanten van die bedrijven - en op de voorbereiding van de volgende bedrijven die in 2026-2027 onder de rapporteringsverplichting vallen.

-//-

“Bedrijven zouden alleen nog de risico’s bij hun directe leveranciers moeten beoordelen, waardoor mensenrechtenschendingen en milieumisstanden verderop in de toeleveringsketen buiten beeld blijven.

Manon Van Thorre, adviseur Dienst Onderneming ACV

_

Belgische bedrijven die onder de CSRD-richtlijn vallen en al vooruitgang hebben geboekt in de voorbereiding van deze duurzaamheidsomslag, kijken met argwaan naar deze ‘stap achteruit’.

Zij hebben immers al geïnvesteerd in de concrete implementatie van de gevraagde duurzaamheidsrapportering. Dit voorstel creëert juridische onzekerheid en verwarring. We blijven de komende maanden alert voor mogelijke wetswijzigingen in België als gevolg van de nieuwe Omnibus-principes. Maar vooral blijven we gemobiliseerd en laten we van ons horen, zowel op Belgisch als op Europees niveau, om ervoor te zorgen dat dit ongelukkige initiatief van de Commissie niet wordt goedgekeurd, en slechts een voetnoot blijft in een brede beweging naar duurzamere bedrijfsvoering die vooropstelt dat mensen- en arbeidsrechten gerespecteerd worden.

Lees ook het artikel ‘Europa dumpt zorgplicht en opent deur voor uitbuiting en vervuiling’ op https://www.wsm.be/nl/news/europa-dumpt-zorgplicht.html